5779 vel 2019

Żydowski 5779 już trwa w najlepsze. Także 2019 niech będzie słodki!
Dziękuję za ten, który mija. 

Jeśli chcecie sprawdzić poprawność tytułowych przeliczeń - zapraszam tutaj :)

Dziecko

Najważniejsze żydowskie dziecko w Krakowie…

W kościele św. Anny.

U Franciszkanów.

U Dominikanów.

Zdekonstruowane

Oto paćka pierogowa*, czyli farsz do ruskich bez ciasta (ukłon w stronę redukcji węglowodanów). Mówiąc ładniej - pierogi zdekonstruowane, trochę jak cała ateistyczna Wigilia.

Wesołych Świąt, Kochani. Wesołych Świąt!

*określenie zapożyczone z filmu “Listy do M”

Shtisel

Teraz każdy ogląda Netflix. Mam i ja! :)

Znajomej, która tłumaczyła kilka odcinków zawdzięczam namiar na “Shtisel” - serial o życiu ortodoksyjnych Żydów. To film fabularny, który przypomina trochę dokument.

Polecam, bo jest uroczy, klimatyczny, no i bardzo, bardzo żydowski. Sporo można się z niego dowiedzieć.

Lubię wyłapywać judaistyczne smaczki… niebieski i czerwony napis nad zlewem, niełatwy los aguny…

- fragment filmu -
 
Panie rozmawiają w jidysz. Języku Żydów aszkenazyjskich, który najłatwiej zdefiniować tak: alfabet hebrajski, słownictwo (głównie) niemieckie, gramatyka słowiańska. A na końcu wypowiedzi usłyszycie swojskie “kasze”.

Wariacja

Wariacja na temat Ściany Płaczu to kolejne współczesne dzieło sztuki z kolekcji MOCAK-u. Autorzy - duet artystyczny Markus Muntean i Adi Rosenblum.

“Kotel ha-Maarawi” i “kwitele”...

Bez przemocy

Wspomniana w poprzednim poście Elżbieta Janicka podała także oceniane przez nią pozytywnie, nie skażone przemocą filosemicką źródła:

- film “Pokłosie” reż. W.Pasikowski
- film dok. “Miejsce urodzenia” reż. P.Łoziński
- książka “My z Jedwabnego” A.Bikont
- książka “Sendlerowa” A.Bikont
- książka “Bohater, spisek, śmierć: wykłady żydowskie” M.Janion
- książka “Legendy o krwi. Antropologia przesądu” J.Tokarska-Bakir
- podręcznik “Holokaust. Zrozumieć dlaczego” P.Trojański, R.Szuchta

Dla wielu pewnie antypolskie… Dla mnie (znam pięć z nich) prawdziwe i uczciwe, a że prawda boli, to już zupełnie inna historia.

Dom Kereta

Słyszeliście już może o zjawisku przemocy filosemickiej? Badają je Elżbieta Janicka i Tomasz Żukowski. Najkrócej mówiąc chodzi o to, że - powodowani dobrymi intencjami filosemici swoimi działaniami (książki, filmy, akcje w przestrzeni publicznej) wpisują się w dyskurs antysemicki. 

Niedawno brałam udział w arcyciekawym spotkaniu z Elżbietą Janicką w Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie. Krytyka objęła m.in. filmy “Po-lin” i “Idę”, akcje Betlejewskiego “Tęsknię za Tobą, Żydzie” i “Płonie stodoła”, świetlną rekonstrukcję gettowego mostu nad Chłodną, Dom Kereta.

“Co jest nie tak z tym Domem Kereta?” - zapytał ktoś z widowni. “Wszystko” - odpowiedziała Janicka.

- najmniejszy dom świata - symbol haniebnych warunków życia, upokorzenia - symbol pariasa
- dom - symbol braku intymności (teatr cieni podczas korzystania z toalety)
- dom bez adresu
- dom - szczelina deratacyjna w murze, pomiędzy dwiema kamienicami: przedwojenną żydowską i powojennym blokiem
- dom na miejscu wysypiska śmieci
- makabryczna rekonstrukcja kryjówki żydowskiej
- ironiczna wersja daru dla pisarza (np. Sienkiewicz otrzymał pałac w Oblęgorku, Żeromski mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie)
- dom jako dar (popatrz, jacy jesteśmy dobrzy, wyciągamy rękę do pojednania)
- dar dla Żyda z poczuciem humoru
- dar dla Żyda, którego bliscy stracili fabryki, domy i ich wyposażenie
- Żyd powinien się odwdzięczyć deklaracją, że w Polsce nie ma antysemityzmu
- bliscy Kereta przeżyli Holokaust w Polsce: ojciec ukrywał się w dziurze po stronie aryjskiej, ciocię zabili Polacy, babcia seksem opłacała kryjówkę u Polaka

Przyznacie, że daje do myślenia...

Mose

Lubię sztukę współczesną, bo… można przy niej pofantazjować interpretacyjnie.

Oto Mojżesz z głową Marksa Krzysztofa M. Bednarskiego:

A oto moje fantazje:
- W końcu i tak dopadnie cię jakaś ideologia.
- Mit Żydokomuny.
- Każdy ma taką Ziemię Obiecaną, na jaką zasłużył.
- Sztuka cię wyzwoli!
- W teorii wszystko brzmi pięknie.

Dołączycie? Dorzucicie coś jeszcze?

Opór

“Opór” to tytuł niepozornej rzeźby, prezentowanej aktualnie w MOCAK-u. Wyobraża współcześnie ubranego młodego chłopaka strzelającego z procy. Skojarzenia z Dawidem i Goliatem nasuwają się same.

W sumie… nic szczególnego.

Sprawa nabiera rumieńców wraz z osobą artysty. Twórcą “Oporu” jest Ahmad Canaan - Palestyńczyk mieszkający w Izraelu.

Mariusz i Sara

„W Krakowie na Kazimierzu,
Tuż przed wiślanym bulwarem,
(Kto nie chce, niech mi nie wierzy),
Spotkałem Żydówkę Sarę.

Miedziane pukle jej włosów
Skrywała chusta gołębia,
Jej oczy - zwierciadło losu -
Ciemna wiślana głębia.

Chciałem ją chwycić za rękę,
Na kawę pójść na Szeroką...,
Ona jak mgła się rozwiała,
Wzleciała ku szarym obłokom.

Szukałem jej wszędzie, przy mykwie,
Pytałem "Pod Orłem" - w aptece,
Na Kupa, Meiselsa, pod rondlem,
Na strychu, w piwnicy, za piecem.

Klezmerzy grają w "Arielu",
Tu pachnie pascha, tam czulent
Choć ludzi wokoło tak wielu,
Nikt Sary nie widział, w ogóle”.

/Mariusz Parlicki, “Sara” – Magiczny Kraków/

Drogi Mario, pozwól proszę, że po dedykowanej mi przed laty “Psychologii”, to właśnie ten wiersz uznam za “swój”. A co do Sary… Myślę, że wspólnie ją odnaleźliśmy…

Zdjęcie
Post

Kraj

“Trudnym dla Żydów krajem jest Polska. I może Żydzi są też trudni dla Polski. Uwalniam cię, kraju mego dzieciństwa, od swej obecności i czuję się uwolniona od twej obecności we mnie.”
/Dvora Schreibaum, fr. “Na szczyt samotnej góry”/

Żeby to było takie proste...

W 1941 roku Dvora wraz z rodziną uciekła z Polski do Palestyny. W Izraelu została uznanym psychologiem klinicznym, możliwe zatem, że poradziła sobie z każdym problemem.

Setka

Setna, ano setna - rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości. Napiszę to sobie wyraźnie, na wypadek ponownej lektury posta za kilkanaście, lub więcej lat.

Toast pełen troski… Wzniesiony winem, choć może trzeba było tytułową setką.

Wino - szlachetny trunek, Wolność - kruchy skarb. Za Wolność jako wartość - owszem, za obecną Polskę - nie bardzo.

Znaczek

Relacji polsko-żydowskich z pewnością nie symbolizuje czysta kartka papieru. Biała plama też nie, na szczęście.

 

W 2018 roku wypadają dwie ważne rocznice: setna odzyskania przez Polskę niepodległości i siedemdziesiąta powstania państwa Izrael. Z tej okazji oba kraje wyemitują wspólny znaczek pocztowy. 

Wersja izraelska, źródło

Mały znaczek, duży gest!

Duch teatru

Kiedyś Ida Kamińska, Mordechaj Gebirtig i “Dybuk”.

Dziś sklep.

Ot i najkrótsza historia Teatru Żydowskiego w Krakowie.

Przymierzając ubrania, nie kostiumy, możemy podziwiać resztki zachowanych polichromii.

Przedszkole

W pewną piękną, słoneczną sobotę przemierzałam spacerowym krokiem ulicę Augustiańską. Zza nie zasuniętej firanki w lokalu na parterze dostrzegłam hebrajskie litery na ścianie.

Przy guziku domofonu “Przedszkole” - krótko i na temat.

To Żydowski Niepubliczny Punkt Przedszkolny organizacji Chabad Lubawicz w Krakowie.

Brzydcy Żydzi

Niełatwo było zrobić poniższe zdjęcia. Poszczególne przedstawienia “Tańca śmierci” są nieduże, a obraz wisi wysoko, w dodatku na bocznej ścianie. Wprawdzie w kameralnie usytuowanej kaplicy, za to odgrodzonej od reszty kościoła ażurową kratą.

Potrzeba było łutu szczęścia, a okazał się nim przypadkowy chrzest. Odbywający się tam, gdzie trzeba - w kaplicy św. Anny kościoła Bernardynów w Krakowie.

Chrzest to nie ślub - nie trwa długo. Przeczekaliśmy uroczystość, gratulacje, liczne zdjęcia. W końcu mogliśmy zrobić własne, bynajmniej nie sielsko-anielskie.

“Sprośni Turcy Brzydcy Żydzi
Jak się wami Śmierć nie hydzi
Na Żydowskie nie dba Smrody
Z dzikiemi skacze Narody.”

Kraków nie jest niechlubnym wyjątkiem. O innych antysemickich przedstawieniach w polskich kościołach pisałam tutaj i tutaj. 

Aperol Spritz

Toast za wakacje wzniosłam ulubionym letnim drinkiem… Z kostkami lodu o nieprzypadkowym kształcie :)

Trydent

Dawno, dawno temu żył sobie Szymonek…

To nie będzie bajka z happy endem, ani nawet opowiastka hagiograficzna.

Tuż przed Wielkanocą 1475 roku ginie mały chłopiec. Oskarżenie pada na Żydów. Kilkanaście osób zostaje poddanych torturom i spalonych na stosie. Kult Szymonka doprowadza do ogłoszenia go błogosławionym. Kilkaset lat później wychodzi na jaw, że to kościół katolicki był winny zbrodni.

O Szymonku - symbolu skandalu, rychło zapomniano...

Pawia

Katedra, jak katedra. Z pewnością są we Włoszech piękniejsze. Ale ta Gwiazda! Zagadkowa, a może… przypadkowa? 

Turyn

Miała być synagoga, jest muzeum. Od stu dziesięciu lat! Gminie żydowskiej zabrakło pieniędzy i budowlę przejęło miasto.

Proszę Państwa, Mole Antonelliana w całej (prawie) okazałości!

Bolzano

Trotuarowe Aleje Gwiazd znamy wszyscy. W Bolzano trafiłam na podobne upamiętnienie… ofiar Holokaustu.

“Tu mieszkałem…”
“Tu pracowałem…”
plus kluczowe wojenne daty.

W mocnym włoskim słońcu błyszczą sobie te kosteczki złotem… żeby nie przeoczyć. I - jak całe Bolzano - są dwujęzyczne.

Piękna inicjatywa!

Geniza, czyli o przypominaniu słowa

Giza… Egipt… geniza! Pomieszczenie, lub schowek (np. skrzynia w przedsionku synagogi) służący do przechowywania niekoszernych (uszkodzonych, zawierających pomyłki) świętych tekstów hebrajskich (zwojów Tory, mezuz, tefilin). Etap przejściowy przed… grobem Tory.

Za najsłynniejszą uchodzi geniza kairska, odkryta w synagodze Ben Ezry pod koniec XIX wieku.

Najprawdopodobniej łańcucka bima także pełniła wspomnianą funkcję.

City

Tak światowo nazywał się tarnowski hotel, wybudowany w 1913 roku, własność Estery i Majera Weissów.

Dziś lśni odnowionym blaskiem i… krzyczy pustką po dawnych bywalcach.

Oprócz bogato zdobionej fasady warto zwrócić uwagę na mezuzę, Gwiazdę Dawida, nazwisko właściciela zapisane alfabetem hebrajskim, pamiątkową tablicę, oraz przyklejone do szyby przedwojenne zdjęcie hotelu.

Prawie czuję zapach potraw serwowanych w usytuowanej niegdyś na parterze restauracji...

Etegami

Jest żydowskie haiku (sama stworzyłam ów gatunek:), jest i żydowskie etegami!

Klasyczna japońska, ręcznie malowana pocztówka przedstawia zazwyczaj rośliny, owoce, warzywa i krótkie życzenia, wyrażane często bez okazji, zwykle w formie zwięzłej sentencji.

Podczas tegorocznej Nocy Synagog dostałam:

Autorka - Katarzyna Tekielska

i widziałam:

Framuga plus!

Bardzo lubię stare framugi… Framugi niosą obietnicę i skrywają sekret. Jak choćby ta prezentowana w Muzeum Narodowym w Krakowie, na wystawie “Z drugiej strony rzeczy. Polski dizajn po roku 1989.” 

To fragment dużego, rozpoznawalnego projektu-misji Heleny Czernek i Aleksandra Prugara z MI POLIN - “Mezuza z tego domu”. 

Współczesna, odlana w brązie mezuza z historycznym śladem po mezuzie z domu przy ulicy Brzeskiej 18/7 w Warszawie…  

Szczęśliwa siódemka MI POLIN.

Gwiazda Piwna

Piwna, albo raczej piwowarska :)

Zdumiona natknęłam się na nią w Muzeum Tyskich Browarów Książęcych.

Woda, powietrze, ogień... Kiełkowanie, scukrzanie, fermentacja...

Przejrzysta ilustracja procesu warzenia piwa, znak piwowara, amulet.

Aż się prosi sprowokować antysemitów jakże niewinnym pytaniem: lubicie piwo? :):):)

Przeworsk

Co Przeworsk ma najlepszego?

Ślad po mezuzie.

Opinia subiektywna i z całą pewnością podważalna :)

Gwiazda w pracy

Post dedykowany N.H.

Słyszeliście o niekonwencjonalnej i nieinwazyjnej metodzie rekrutacyjnej, którą na własny użytek nazwałam “Gwiazdą w pracy”?

:)

Elementem stroju rekrutera staje się np. Gwiazda Dawida (lub inny rozpoznawalny i “kontrowersyjny” symbol). Najlepiej w postaci widocznego (oczywiście bez przesady) elementu biżuterii.

I co? I nic. Wisi sobie taki naszyjnik na szyi, a rozmowa toczy się jak zwykle.

Sensu metody tłumaczyć nie muszę, gdyby jednak…

O poglądy, postawy, stosunek do hołubionego przez korporacje ‘diversity’ (a mówiąc po ludzku - szacunku do drugiego człowieka) pytać wprost nie wolno. Jak zatem zbadać, czy ktoś nie ma z tym problemu?

Może właśnie, choć trochę… jak wyżej.

Autorka metody - Bobe Majse.

Jak malarz malarzowi

… czyli rzecz o Arturze Szyku, który bardzo, ale to bardzo nie lubił Adolfa Hitlera. Walczył z nim - rzec można - środkami artystycznymi, namiętnie karykaturując.

Parszywej gęby nie mogło zabraknąć nawet w sztandarowym dziele rysownika - Hagadzie na Pesach. W przypowieści o czterech synach, niegodziwca przedstawił w tyrolskim stroju i z charakterystycznym wąsikiem.

“Tora mówi o czterech synach: jeden jest mądry, drugi - niegodziwy, trzeci - naiwny, choć szlachetny, czwarty nie potrafi jeszcze zadać pytania.

Co mówi niegodziwy syn?
Czym jest dla was ta uroczystość? Mówi „dla was”, a nie „dla nas”. Skoro wyłączył siebie z
ogółu, zatem odrzucił główne zasady wiary. Masz więc dać mu nauczkę (dosłownie “stępić mu zęby”) odpowiadając: to wyraz wdzięczności za to, co uczynił dla mnie Bóg, gdy wychodziłem z Egiptu. „Dla mnie”, a nie „dla niego”. Gdyby on tam był, nie zostałby wybawiony.”

Źródło

Solniczka

Zwiedzamy Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce. Lwią część wystawy stanowi kolekcja solniczek z całego świata.

- Ta jest ładna - mówię do Piotra, sięgając po kartę z opisem. 

A w opisie stoi ni mniej, ni więcej tylko: Izrael, XX wiek. 

:):):)

Stracona szansa

Tak bywa i cóż na to poradzić…

 

Straciłam szansę na zrobienie fajnego zdjęcia, zdjęcia w stylu - o, tego tutaj. Tym razem rzecz dotyczy ul. Dietla i napisu “Towary modne”. Jeszcze do niedawna tuż obok istniał sklepik z tkaninami; sklepik z uroczą wystawą, na której pyszniły się fikuśnie drapowane płótna, wełny, dżerseje, jedwabie.

Aparaty słuchowe ważniejsze niż “szmaty”. Mimo wszystko szkoda...

... i ...

Wysoka i... świetlista!

Dramat

Moja nowa blogowa znajoma napisała: “Przeczytałam o brylancie. Ja biżuterii prawie nie noszę, ale mam taki mały schiz - nigdy nie przyjmuję, nie kupuję używanej. Zawsze sobie myślę, że stoi za nią jakiś dramat.”

Ariel

Ariel znaczy lew, a lew to symbol plemienia Judy - najpotężniejszego z dwunastu plemion Izraela. Ojcem Judy był Jakub. Ojcem Jakuba Izaak. 

Dziadek i wnuk razem. Ładne.