Otwarte bramy Będzina

Wiele żydowskich śladów można jeszcze znaleźć w Będzinie - niewielkim miasteczku Zagłębia. Dziś skromne i zapomniane, przechowało je w prawie niezmienionym kształcie. Zielony skwer i parking tirów, które kiedyś były kirkutami, budynki z motywem menory na balustradach balkonów, kamień w kształcie tefilin w miejscu dawnej synagogi, zrujnowany przedwojenny dom rodziny Rutki Laskier - będzińskiej Anny Frank, pozostałości getta wraz z pomnikiem ku czci jego ofiar - to tylko część żydowskiej przeszłości miasteczka.

Jego wielki skarb stanowią liczne kuczki - "przyklejone" do odrapanych murów kamienic pomieszczenia, budowane przez Żydów w święto Sukot, upamiętniające czasy wędrówki przez pustynię, kiedy Żydzi mieszkali w szałasach. Wiele osób do dzisiaj myśli, że to gołębniki. Gdyby miały służyć ptakom, to chyba tylko rajskim - okazom równie rzadkim jak same kuczki.

Będzin to miasto otwartych bram. Bram kamienic o przedwojennej stolarce, równie pięknej, co zniszczonej, prowadzących na podwórka skrywające niejedną niespodziankę. Ot, choćby Synagogę Mizrachi, przez długie lata pełniącą funkcję komórki na węgiel. Jej imponujące polichromie odpadają dziś ze ścian, a sama modlitewnia zamknięta jest na cztery spusty. Przepraszam, jedną solidną kłódkę, ale czy to cokolwiek zmienia?

Jest i drugi - budujący przykład. Brama Cukermana - od frontu nosząca ślady swej dawnej świetności, od podwórza mocno rozbudowana kamienica, w której zachowała się niewielka żydowska modlitewnia, z równie okazałymi co w Mizrachi polichromiami. Zostały one wspaniale odrestaurowane i dzisiaj cieszą oko i serce licznych odwiedzających. Młodzi ludzie, którzy uratowali to miejsce, wynajmując je i utrzymując z własnych środków, a także zdobywając dotacje na remont, założyli Fundację Brama Cukermana - promującą żydowskie dziedzictwo Będzina.

Ci współcześni Strażnicy Pamięci są kontynuatorami dzieła Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. W Będzinie tytuł ten przyznano m.in. księdzu Mieczysławowi Zawadzkiemu, który w dniu podpalenia przez Niemców będzińskiej synagogi - 8 września 1939 roku otworzył uciekającym Żydom bramę kościoła, tym samym ratując im życie.

Jest jeszcze symboliczna brama, prowadząca na powszechnie dostępny, XIX-wieczny kirkut, przytulony do Góry Zamkowej - malowniczy i autentyczny, bo nie zmieniany ludzką ręką.

Te wszystkie miejsca czekają na Was, a także gościnność, wiedza i zaangażowanie Gospodarzy Bramy Cukermana. Kto wie, może i szklanka herbaty z cukrem?

Miejsce po nieistniejącym I kirkucie Będzina. Czy pod ławeczką z napisem VIP spoczywa rabin, albo cadyk?

Zrujnowany dom rodziny Rutki Laskier - będzińskiej Anny Frank.

Dawna dzielnica żydowska.

Nawiązania do motywu menory na balkonach żydowskich kamienic.

Współcześnie otynkowana kuczka.

Pozostałość kuczki.

Kuczka na dachu.

Kuczka.

Kuczka przerobiona na ganek domu.

Pomnik w kształcie tefilin postawiony na miejscu spalonej przez Niemców synagogi.

Żydowski szpital dla położnic. W czasie II wojny światowej służył ogółowi społeczności żydowskiej.

Brama prowadząca na XIX-wieczny kirkut na Górze Zamkowej.

Bardzo rzadki motyw sepulkralny. Macewy na macewie najprawdopodobniej wyobrażają kirkut na Górze Zamkowej.

Macewa pod drzewem w ujęciu litery szin. Pomysł i aranżacja Piotra. Zaimponował mi swoją wiedzą.

Pomnik na terenie dawnego będzińskiego getta.

Brama Cukermana od frontu.

Podwórko Bramy Cukermana.

Przedwojenne okno w Bramie Cukermana. Zauważcie jak ciekawie się otwiera.

Polichromia w Domu Modlitwy Cukermana. Menora i stoły pokładne.

Polichromia w Domu Modlitwy Cukermana. Instrumenty ze Świątyni Jerozolimskiej.

Polichromia z Domu Modlitwy Cukermana. Widoki Jerozolimy.

Jedna z tablic projektu Fundacji Brama Cukermana - Hurtownia Manufaktury.

Wszystkie opisane i pokazane na zdjęciach miejsca miałam okazję podziwiać podczas wspaniałego spaceru "Ukryte dziedzictwo. Śladami będzińskich Żydów", zorganizowanego przez Fundację Brama Cukermana w ramach tegorocznego krakowskiego Festiwalu Kultury Żydowskiej.

O wspomnianej w poście Rutce Laskier planuję oddzielny wpis.