Jasno, tłusto, radośnie

Tak najkrócej można scharakteryzować Chanukę.

Jasno.
Zapalanie świateł to główny rytuał tego ośmiodniowego święta, które rozpoczyna się 25 dnia miesiąca kislew (nasz listopad / grudzień). Nie wywodzi się z tradycji biblijnej, zostało ustanowione na pamiątkę zwycięskiego powstania Judy Machabeusza, a mówiąc ściślej - na pamiątkę cudu, który miał miejsce w Świątyni Jerozolimskiej. W roku 165 p.n.e. okupujące Judeę wojska króla z syryjskiej dynastii Seleucydów - Antiocha IV Epifanesa zostały pokonane przez Żydów. Sprofanowana świątynia uległa oczyszczeniu: usunięto z niej posągi bogów greckich, których kult narzucił Żydom najeźdźca, odbudowany został ołtarz i odlana nowa, złota menora. By poświęcić świątynię (chanuka znaczy właśnie "poświęcenie") należało zapalić Bogu światło. Tymczasem znaleziono tylko jeden dzban oliwy z pieczęcią arcykapłańską. Wytłoczenie nowej koszernej miało potrwać osiem dni, Bóg uczynił jednak cud i oliwa z jednego dzbana wystarczyła na dni osiem. Dlatego lampka chanukowa ma osiem pojemniczków, a świecznik chanukowy osiem ramion. Dziewiąty to tzw. szames (pomocnik), od którego zapala się właściwe świece: pierwszego dnia jedną, drugiego dwie, trzeciego trzy itd., zawsze od lewej do prawej, najnowszą świeczkę zapalając jako pierwszą. Jest to zadanie dla najstarszego w rodzinie mężczyzny, któremu towarzyszą wszyscy domownicy. Światło chanukiji powinno służyć tylko Bogu, nie może więc oświetlać domu, nie można przy nim czytać, szyć itp. Lampki zapala się na minimum pół godziny, o zmierzchu, a w tym czasie odmawiane są modlitwy. Światło chanukowych świec powinno być widoczne, lampkę umieszcza się więc po lewej stronie zewnętrznych drzwi domu (na prawej framudze jest mezuza), lub na oknie - jak najbliżej ulicy, w ostateczności (np. w sytuacji zagrożenia: prześladowania, pogromy) - na stole.

Tłusto.
W czasie Chanuki spożywa się potrawy smażone na tłuszczu, dla upamiętnienia cudownie rozmnożonej oliwy w Świątyni Jerozolimskiej. Są to przede wszystkim latkes - placki ziemniaczane, racuchy i pączki. Rabin Mojżesz Isserles, zwany Remu, żyjący w XVI wieku wybitny kodyfikator prawa żydowskiego zalecał jadać także ser. Po zwycięstwie Machabeuszy w 165 r.p.n.e. w wolnej Judei bardzo popularne stały się opowieści o bohaterskich czynach z przeszłości. Wspominano mn. Judytę, która zwabiła dowódcę wojsk asyryjskich okupujących Betulię - Holofernesa, nakarmiła go serem, upoiła winem, a następnie skróciła o głowę. Zatknięta na murach obronnych miasta skutecznie odstraszyła najeźdźcę.

Radośnie.
Chanuka to święto radosne. Nie powinno się wtedy pracować, pościć, wygłaszać mów pogrzebowych. Dzieci otrzymują prezenty, zazwyczaj słodycze i drobne pieniądze. Obowiązuje jednak zasada, aby za każdą darowaną sumę można było coś kupić, chociażby bułkę. Dozwolony jest hazard: gra w kości, karty, loteryjkę. Dzieci kręcą tzw. bączkiem (w jid. drejdl). Na jego czterech ścianach widnieją hebrajskie litery: nun, gimel, he, szin i odnoszą się do motto Chanuki: "Nes gadol haja szam" (hebr. "Wielki cud zdarzył się tam"). W zależności od tego, która litera wypadnie, grający bierze całą pulę, nic nie daje i nic nie bierze, dokłada połowę stawki lub całą stawkę.

Można dopatrzeć się analogii pomiędzy cudownie podtrzymanym światłem w Świątyni Jerozolimskiej, a Światłem Tory "przechowanym" przez Żydów w czasach Wielkiej Diaspory (rozproszenia po świecie po utracie państwowości). Stało się to na przekór codziennym niesprzyjającym okolicznościom i jest cudem na miarę tego sprzed wieków.

Na ostatnie chwile w blasku wszystkich ośmiu świec życzę Wam
Chanuka Sameach!
Szczęśliwej Chanuki!

Nie mam tak pięknej chanukiji (właściwie to nie mam żadnej), a bardzo chciałam pokazać klasyczną lampkę tego typu. Na zdjęciu pochodzącym z albumu "Dawna sztuka żydowska w Polsce" I.Rejduch-Samkowej i J.Samka postawiłam świeczki, żeby choć ogień był prawdziwy :)


Natomiast latkes to już nie żadna mistyfikacja. Placki zrobił i sfotografował mój nieoceniony Piotr. Zjedliśmy wspólnie :)