Goj na kirkucie

Goj (z j.hebr. naród) - to żydowskie określenie nie-Żyda. Nie ma w nim nic niestosownego. Oczywiście zgodzimy się, że najbardziej neutralne słowo może zabrzmieć jak obelga, jeśli taka będzie intencja osoby je wypowiadającej. Na tym blogu nie obrażamy Żyda i nie obrażamy się za goja.

Tytuł posta nie jest przypadkowy. Choć wiele osób interesuje się judaizmem i ma o nim lepsze, lub gorsze pojęcie, ten wpis chcę potraktować jako rodzaj "ściągi", czy też - ładniej mówiąc - mini poradnika jak zachować się na kirkucie (cmentarz żydowski), by uszanować to miejsce w zgodzie z żydowską tradycją, a także by z takich odwiedzin jak najwięcej wynieść dla siebie.

Każdego mężczyznę, bez względu na wyznawaną przez niego religię, na kirkucie obowiązuje nakrycie głowy. Dla Żyda będzie to jarmułka (kipa, mycka), turysta może założyć kapelusz, lub czapkę. Jeśli kirkut ma swego dozorcę, istnieje duże prawdopodobieństwo, że osobom nie posiadającym własnego nakrycia głowy, wypożyczy on jarmułkę na czas zwiedzania cmentarza. Najczęściej symboliczną - papierową, choć np. krakowski kirkut przy ul. Miodowej dysponuje kipami materiałowymi (haftowany aksamit), zresztą bardzo ładnymi.

O ile dany cmentarz posiada dom przedpogrzebowy, to znajduje się on przed wejściem na kirkut, lub tuż za jego bramą. Służy przygotowaniu zwłok do pochówku (rytualne obmycie ciała, obleczenie w całun). Za czynności te, a także: zbicie trumny, wykopanie grobu, pochowanie ciała odpowiedzialni są członkowie Chewra Kadisza (Bractwo Pogrzebowe). Przynależność do tego szczególnego bractwa jest zaszczytem, a micwa (dobry uczynek) wobec zmarłego ma wartość najwyższą, gdyż zmarły nie może się zań odwdzięczyć.

Co możemy zobaczyć na samym cmentarzu? Oczywiście macewy - żydowskie nagrobki. To ich najpopularniejsza, tradycyjna forma, często jedyna na starych kirkutach. Nowsze cmentarze, o metryce XIX, XX-wiecznej, są bogatsze i bardziej zróżnicowane, jeśli chodzi o rodzaje nagrobków. Oprócz macew spotkamy także złamane kolumny, czy obeliski. Osoba żydowskiego pochodzenia, która nie dokonała konwersji (zmiany wyznania), nie może być pochowana na innym niż kirkut cmentarzu. Tymczasem od końca XVIII wieku żydostwo ma wiele odcieni. Śpiących obok siebie snem wiecznym Żydów ortodoksyjnych, reformowanych, zasymilowanych, syjonistów, czy bundowców różnicować będą właśnie formy nagrobków.

Spotykane na niektórych kirkutach niewielkie budynki to ohele (z j.hebr. namiot). Wznoszone są nad grobami rabinów, bądź cadyków. W ten sposób wyróżnia się, a także honoruje wybitnych zmarłych. Ich wyznawcom łatwiej trafić do właściwego grobu, zaś stawiane wewnątrz macewy są lepiej chronione przed zniszczeniem. Czasami funkcję ohelu pełni ozdobne ogrodzenie, a nawet niski murek.

Na macewach kładzie się kamyki i zapala świece. Świeca jest symbolem nieśmiertelnej duszy, a kamyk upamiętnia biblijne czasy 40-letniej wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Zmarłych w drodze Żydów chowano na pustyni, a ich groby ochraniano przed dzikimi zwierzętami i zarazem oznaczano przy pomocy kamieni. Na kirkuty nie przynosi się kwiatów, ani niczego, co może służyć żywym. Ta zasada nie jest ściśle przestrzegana na nadal czynnych cmentarzach. Współczesne żydowskie pochówki rzadko bywają tradycyjne, a forma nagrobka i treść inskrypcji często jest zapożyczana z tradycji chrześcijańskiej. Takie groby odwiedza się raczej w Dzień Wszystkich Świętych, niż w żydowską jorcajt (rocznica śmierci), a wizycie towarzyszą kwiaty i znicze.

Na nagrobkach wybitnych rabinów, lub cadyków dodatkowo zostawia się kwitelech - zwykłe kartki papieru, z odręcznie wypisanymi prośbami. Sprawiedliwym i pobożnym duchowym autorytetom bliżej do Boga niż zwykłym ludziom, a do zwykłych ludzi bliżej im niż Bogu. Stąd rola pośredników w zanoszeniu przed oblicze Ha-Szem ziemskich modlitw i wypraszaniu ich spełnienia.

Dom przedpogrzebowy, kirkut ul. Miodowa, Kraków.

Dom przedpogrzebowy, kirkut ul. Miodowa, Kraków. Mary do przenoszenia zwłok.

Dom przedpogrzebowy w Łodzi. Główna sala.

Dom przedpogrzebowy w Łodzi. XIX-wieczny karawan.

Dom przedpogrzebowy w Łodzi. Stół do obmywania zwłok, po lewej mary.

Stary kirkut w Krakowie. Kamyki na macewach.

Stary kirkut w Krakowie. Ogrodzenie przy nagrobku rabina Mojżesza Isserlesa Remu.

Kirkut w Bobowej. Ohel i macewy.

Przysucha. Zespół oheli na miejscowym kirkucie.

Kirkut w Rzeszowie. Wnętrze ohelu. Macewy, świece, kwitelech.

Kirkut w Rzeszowie. Wnętrze ohelu.